Dlaczego skóra w reakcji na kosmetyk piecze lub zaczerwienia się? Jakie mogą być skutki nieprawidłowego stosowania kosmetyków? Jak wynika z obserwacji dermatologów Polki wciąż nie posiadają wystarczającej wiedzy na te tematy.
tekst: Bożena Bierzniewska, specjalista dermatolog
Kosmetyki i sztuka pielęgnacji ciała sięgają starożytności, bo już Egipcjanie starali się w dość prosty sposób syntezować kosmetyki i w papirusach można znaleźć zapiski dotyczące receptur. Kosmetyka była wtedy przejawem wytwornego stylu życia i już w tamtych czasach wytwarzano mieszanki, które przechowywano w wydrążonych łodygach roślin, dzięki czemu można je było wyciskać jak z tubki. Sposoby pielęgnacji i dbania o ciało znacząco zmieniały się w poszczególnych epokach historycznych i czasem było to przesadne eksponowanie urody i nadmierny makijaż, jak na przykład w baroku, a czasem wręcz ascetyczne podejście do pielęgnacji. Należy jednak podkreślić, że to dopiero współczesne czasy przyniosły prawdziwy rozwój zastosowania kosmetyków. Produkty te są obecnie szeroko stosowane we wszystkich rozwiniętych krajach świata i wszędzie tam, gdzie spotykamy się z szerokim rozpowszechnieniem czegoś, od razu powstaje bardzo wiele pytań odnośnie bezpieczeństwa, konsekwencji i możliwych nieprawidłowych reakcji. Ciekawym przypadkiem jest sprawa w której jeden z kosmetyków – odżywka do paznokci Nail Therapy Professional 8 w 1 według jednej z użytkowniczce osłabiła paznokcie zamiast je wzmocnić. Dlaczego tak się stało?
Co z tą odżywką?
Nieprawidłową reakcję płytki paznokciowej i skóry wokół paznokcia zgłosiła jedna z użytkowniczek odżywki Eveline Cosmetics Nail Therapy Professional 8 w 1. Firma dokładnie zbadała produkty z tej doskonale sprzedającej się serii i nie znaleziono niczego niepokojącego. Tysiące kobiet zadowolonych z efektów działania odżywki do paznokci Nail Therapy 8 w 1 wracało do sklepów po kolejne opakowanie, lecz w skali całego kraju zgłoszono 4 przypadki nietypowej reakcji. Kłopoty z paznokciami mogły wynikać z nieprawidłowego zastosowania produktu lub wrażliwości danej konkretnie osoby na jeden ze składników produktu. Z czego więc wynikła taka nieprawidłowa reakcja?
Co bezpieczne dla większości i tak czasem może zaszkodzić.
Na pierwszym miejscu obaw związanych z zastosowaniem kosmetyków są oczywiście reakcje alergiczne o charakterze kontaktowego zapalenia skóry związanego z kosmetykami. Na wystąpienie wyprysku kontaktowego wpływają takie cechy jak: genetyka, rodzaj zastosowanego alergenu, stężenie alergenu oraz miejsce aplikacji. Ważne znaczenie ma również stan skóry, bo jeśli kosmetyk zawierający silne alergeny jest aplikowany na skórę podrażnioną, uszkodzoną, albo z cechami wyprysku to ryzyko, że osoba uczuli się znacząco wzrasta. W kosmetykach najczęściej uczulają: dodatki zapachowe, barwniki, substancje konserwujące, zaróbki kosmetyków (podłoża i rozpuszczalniki) oraz ekstrakty zapachowe. Większość kosmetyków zawiera te substancje, ale tylko niektóre osoby uczulają się na nie. Należy podkreślić, że kosmetyki są bezpieczne, a częstość występowania uczuleń dość niska.
Co najczęściej uczula?
Alergię kontaktową na kosmetyki możemy podejrzewać wtedy, jeśli po ich aplikacji występują: obrzęki powiek (wystąpią nawet jeśli krem nie był aplikowany bezpośrednio na powieki), swędzenie skóry, obrzęk oraz nawracające reakcje wypryskowe. Kosmetyki mogą uczulać drogą kontaktu bezpośredniego (aplikacja na skórę), ale też drogą lotną (perfumy, lakiery, dezodoranty). W sytuacji, kiedy jest podejrzewany alergiczny wyprysk kontaktowy należy wykonać testy nazywane „próbami płatkowymi”. Testy są najczęściej zakładane na skórze pleców i zdejmowane po 48-u godzinach. Stwierdzenie obecności alergii kontaktowej na kosmetyki powoduje bardzo wiele ograniczeń w stosowaniu tych produktów. Nie da się w prosty sposób wykluczyć, który krem dana osoba może stosować, a którego powinna unikać, gdyż alergeny kosmetyków charakteryzują się występowaniem reakcji krzyżowych i na przykład stwierdzenie uczulenia na jakiś składnik powoduje wystąpienie nadwrażliwości na zupełnie inne składowe dodawane do kosmetyków.
Kosmetyki dla wrażliwych
Osobom ze stwierdzonym uczuleniem na kosmetyki zaleca się korzystanie tylko z linii kosmetyków hipoalergicznych. Kosmetyki hipoalergiczne powinny mieć pH zbliżone do pH skóry, powinny być pakowane do małych opakowań, nie mogą zawierać silnych i średniosilnych alergenów, silnych substancji zapachowych i powinny być odpowiednio konserwowane. Kosmetyki te podlegają rozszerzonym badaniom dermatologicznym i są testowane na alergikach i osobach skłonnych do alergii. Większość kremów do twarzy i balsamów do ciała znanym polskich marek kosmetycznych np. Eveline Cosmetics jest zaprojektowana z myślą o skórze wrażliwej, firma też bada wszystkie swoje produkty na ludziach pod nadzorem dermatologów przed wypuszczeniem każdej serii na rynek.
Dowiedz się więcej przed zastosowaniem
Częstym błędem osób, u których stwierdzono alergię kontaktową jest sięganie po przypadkowe kosmetyki oraz stosowanie kremów bez wcześniejszego zapoznania się z ich składem. Obecnie w gazetach, aptekach, salonach kosmetycznych możemy znaleźć małe opakowania kremów, które mają dawać możliwość przetestowania danego produktu. Osoby z alergią kontaktową na kosmetyki powinny pamiętać, że czasem wystarczy nawet jednorazowe zastosowanie kosmetyku, aby powstała silna reakcja zapalna. Błędne jest też myślenie, że zakupienie drogiego kosmetyku jest gwarancją, że nie wystąpi reakcja uczuleniowa. Odczyny alergiczne mogą powodować zarówno tanie jak i drogie kosmetyki.
Jak sprawdzić kosmetyk?
Prostą i ciekawą formą sprawdzenia czy dany krem jest dobrze tolerowany jest metoda ROAT (repeated open aplication test). Polega ona na nakładaniu kosmetyku dwa razy dziennie na skórę przedramienia, na powierzchnię 1×1 cm, zawsze w tym samym miejscu. Czas aplikacji preparatu to 10-14 dni. W przypadku uczulenia na dany kosmetyk reakcja uczuleniowa powstaje zwykle po 5 – 7 dniach.
Kiedy mamy do czynienia z podrażnieniem, a nie z kontaktowym zapaleniem skóry?
Kolejnym typem nieoczekiwanych reakcji po kosmetykach jest wyprysk z podrażnienia. Od alergii kontaktowej różni się brakiem tła immunologicznego i może powstać po zastosowaniu różnorodnych produktów. Na powstanie reakcji o charakterze wyprysku z podrażnienia główny wpływ mają: predyspozycje skóry, stan skóry oraz rodzaj zastosowanego kremu. Wyprysk z podrażnienia powstaje częściej jeśli mamy do czynienia ze skóra wrażliwą, wysuszoną, albo skłonną do reakcji typu trądziku różowatego. Wyprysk z podrażnienia częściej może powstać jeśli krem zawiera takie składniki jak: retinol, kwasy owocowe, kwas salicylowy, alkohol, olejki eteryczne i inne. Bardzo ważną cechą zastosowania kremu jest więc odpowiedni dobór, ściśle dostosowany do rodzaju cery.
Nie rezygnuj z dobrodziejstw kosmetologii
Kobiety, u których wystąpiła niekorzystna reakcja po kremie zwykle mają tendencję do negatywnej oceny kosmetyku. Warto zaznaczyć, że nie wolno wydawać zbyt pochopnych ocen, gdyż krem który u jednej osoby wywołał zaczerwienienie i podrażnienie, u innej może być bardzo dobrze tolerowany i korzystnie wpływać na wygląd skóry. Zdarza się na przykład, że kobieta mająca suchą i wrażliwą skórę sięga po krem z retinolem, bo przeczytała o korzystnych właściwościach tego składnika. Przy takim typie skóry z dużym prawdopodobieństwem można powiedzieć, że krem zawierający retinol wywoła podrażnienie, a nawet wyprysk. Nie oznacza to jednak, że osoba ta musi zrezygnować z kremów anti–aging, gdyż kremy z kwasem hialuronowym, witaminami o działaniu antyoksydacyjnym lub wyciągami z roślinnych komórek macierzystych będą przez nią dobrze tolerowane.
Skutki nieprawidłowego stosowania kosmetyków
Kolejną przyczyną powstawania wyprysku z podrażnienia jest nadużywanie kosmetyków i jednoczasowe stosowanie wielu produktów. Zdarza się, że kobieta stosuje demakijaż, potem piling drobnoziarnisty , następnie tonik, piling enzymatyczny lub krem zmniejszający wydzielanie sebum. U takiej osoby z dużym prawdopodobieństwem możemy spodziewać się uszkodzenia ochronnej bariery wodno – lipidowej i szybkiego wystąpienia wyprysku z podrażnienia. Ten rodzaj wyprysku dotyczy nie tylko twarzy, ale dość często zdarza się na palcach dłoni z pośrednim wpływem na stan płytki paznokciowej. Końcowy odcinek płytki paznokciowej rozszczepia się na dwie lub więcej poziomych warstw. Wiele osób nie rozumie, że paznokieć może wysychać i wymagać nawilżenia. Płytka paznokciowa to struktura dość wrażliwa i podatna na działanie detergentów, środków czyszczących używanych w domu i moczenie rąk. Łamliwość płytek paznokciowych może być wynikiem wysuszenia opuszki palca i skóry otaczającej paznokieć. Każdy zmywacz do paznokci ma działanie mniej lub bardziej wysuszające płytkę paznokciową i jej otoczenie. Z tego powodu po zmyciu lakieru należy dokładnie umyć ręce, a następnie natłuścić palce i paznokcie odpowiednim kremem. Po kąpieli i na noc należy na paznokieć i jego otoczenie nakładać maść, podobnie jak na suchą skórę. Kolejny lakier lub odżywka powinien być nakładany dopiero po czasie pozwalającym na uzupełnienie nawilżenie paznokcia. Ten błąd mógł być przyczyną rozdwajania paznokci, które zgłosiła jedna z użytkowniczek odżywki Eveline Cosmetics Nail Therapy 8 w 1. Kłopoty z paznokciami mogły tez wynikać z nieprawidłowego zastosowania produktu.
Odżywka do paznokci jest bezpieczna, jeśli zostanie odpowiednio zastosowana.
Zdarza się, że kobiety nakładają odżywkę do paznokci przypadkowo smarując otocznie płytki paznokciowej, co może spowodować powstanie wyprysku z podrażnienia polegającego na zaczerwienieniu i złuszczaniu skóry. To w szybkim czasie wpłynie na płytkę paznokciową i spowoduje, że wskutek wysuszenia i wyprysku opuszki i wałów paznokciowych płytka stanie się krucha, łamliwa i będzie łatwo rozdwajała się. Kobiety często mają wtedy obawy co do jakości odżywki i zawartych w niej środków konserwujących (na przykład formaldehydu), a tak naprawdę jedyną przyczyną pogorszenia stanu płytki paznokciowej jest nieprawidłowa aplikacja odżywki. Formaldehyd jest jedną z wielu substancji potencjalnie alergizujących zawartych w kosmetykach, ale zgodnie z wytycznymi może być stosowany w kosmetykach do paznokci w stężeniu do 5 %, gdyż według badań taka ilość formaldehydu nie stanowi istotnego zagrożenia.
Czy wiesz czym jest trądzik kosmetyczny?
Kolejnym niepożądanym działaniem kosmetyków mogą być reakcje polegające na wywołaniu zaskórników i zmian trądzikowych określanych jako: „trądzik kosmetyczny”. Zmiany takie częściej pojawiają się u osób z cerą łojotokową i powinny one unikać stosowania takich składników jak: oleje roślinne, wazelina, silikony i kwas oleinowy. Substancje te prowadzą do zaczopowania ujść gruczołów łojowych oraz mieszków włosowych i powstania zaskórników. Osoby z cerą łojotokową i skłonną do zaskórników powinny unikać tego typu składników, gdyż mogą one znacząco pogorszyć stan cery.
Naturalnie nie zawsze znaczy bezpieczniej
Błędem i przyczyną powstania reakcji alergicznej może też okazać się stosowanie kosmetyków zawierających ekstrakty roślinne. Wiele osób uważa, że produkt pochodzenia roślinnego nigdy nie ma właściwości alergizujących, co nie jest zgodne z prawdą. Do najczęściej alergizujących roślin należą: rumianek, arnika i nagietek. Warto też zaznaczyć, że produkt naturalny nie jest synonimem produktu hipoalergicznego. W coraz powszechniejszej gamie produktów pochodzenia naturalnego osoby z wrażliwą skórą także powinny pytać o produkty przebadane i rekomendowane jako hipoalergiczne. Zdarza się na przykład, że producent nie chce konserwować kosmetyków konserwantami chemicznymi, a używa jako konserwantu olejków eterycznych, które mogą mieć znacznie silniejsze właściwości uczulające niż na przykład parabeny. Te ostatnie należą do dość słabych alergenów i powstanie uczulenia na parabeny wiąże się z dużą powszechnością ich zastosowania (alergia na parabeny powstaje najczęściej nie w wyniku stosowania kosmetyków, ale leczniczych kremów, zwłaszcza zawierających kortykosterydy).
Mniej słońca!
Kolejne niekorzystne reakcje po kosmetykach mogą wiązać się z ich zastosowaniem połączonym z ekspozycją na światło słoneczne. Wiele kobiet nieświadomie prowokuje odczyny stosując środki perfumowane w trakcie pobytu na słońcu.” Berloque dermatitis” jest to zapalenie skóry powstałe w wyniku stosowania kosmetyków zawierających olejek bergamotowy (wody toaletowe, płyny po goleniu, perfumy, dezodoranty). Substancja ta w połączeniu ze światłem ultrafioletowym może wykazywać tak zwane działanie fototokstyczne polegające na powstawaniu pasmowatych przebarwień (co jest związane ze spływaniem substancji po skórze) zlokalizowanych najczęściej w miejscach typowych dla stosowania perfumowanych produktów takich jak: skronie, boczne części szyi, policzki i dekolt. Czasami wystarcza nawet minimalna ilość perfum aplikowana na boczne powierzchnie szyi, aby w ciągu wielu miesięcy doszło do powstania nieestetycznego, trwałego, brązowego przebarwienia. Kosmetyki mogą też być przyczyną reakcji fotoalergicznej, która od poprzedniej różni się tym, że towarzyszy jej tło immunologiczne. Oznacza to, że obecność danej substancji w kosmetyku w połączeniu ze światłem ultrafioletowym może, u niektórych osób wywołać powstanie reakcji fotoalergicznej. Dość często reakcje fotoalergiczne były stwierdzane po stosowaniu piżma ambratowego w kosmetykach i dlatego obecnie jest ono bardzo rzadko używane. Dla uniknięcia wystąpienia reakcji związanych z odczynem na kosmetyk i słońce najlepiej jest pamiętać, że nigdy nie należy stosować kosmetyków zawierających środki zapachowe, gdy jest planowany pobyt na słońcu.
Nie oszczędzaj na skórze – sprawdź jak długo można stosować kosmetyk od momentu otwarcia opakowania i zwróć uwagę, jak przechowujesz swoje kosmetyki.
Używając kosmetyków należy także pamiętać o właściwym sposobie ich przechowywania i tym, że data ważności kosmetyku nie dotyczy daty ważności produktu po otwarciu go. Kosmetyk po otwarciu powinien być zużyty w ciągu określonego czasu. Najwygodniejsze są kosmetyki zawierające na opakowaniu znak przydatności po otwarciu (PAO), który oznacza ile czasu dany kosmetyk przechowywany w ustalonych przez producenta warunkach może być używany od momentu otwarcia opakowania. Używając kosmetyku narażamy go na kontakt z mikroorganizmami pochodzącymi ze skóry i otoczenia. Wprowadzanie niekorzystnych mikroorganizmów, mogących mieć wpływ na trwałość kremu możemy znacząco zmniejszyć poprzez korzystanie ze szpatułki lub drewnianego patyczka do nabierania kremu ze słoika. Dodatkowo należy zaznaczyć, że kosmetyk wymaga przechowywania w pokojowej temperaturze. Zimą nie może stać blisko grzejnika, albo przeciwnie być eksponowanym na ujemne temperatury (na przykład poprzez noszenie go w torebce). Latem kosmetyk nie może być narażony na zbyt wysokie temperatury (na przykład wożenie w rozgrzanym bagażniku samochodu lub zostawienie na słońcu). Kosmetyk niestarannie przechowywany może nie tylko stracić swoje właściwości, ale również niekorzystnie działać na skórę. Kosmetyk, który zmienił kolor, zapach, albo konsystencję nie nadaje się do dalszego używania. Przeciętny czas używania kremu po otwarciu to 6 miesięcy, fluid możemy używać od 3 do 6 miesięcy, puder aż dwanaście miesięcy (o ile chronimy go przed wilgocią), maskary do rzęs – 3 do 8 miesięcy, lakier i odżywki do paznokci – 6 miesięcy, o ile wcześniej nie zacznie gęstnieć.
Nie kupuj z niepewnego źródła
Na zakończenie warto podkreślić, że zakupione kosmetyki powinny zawsze pochodzić ze znanego źródła i nigdy nie wolno nabywać produktów, co do których nie mamy pewności jak zostały wykonane. Nie wolno ulegać obietnicom działania produktu, który nie spełnia prawnych norm sprzedaży, gdyż taka lekkomyślność może czasami skutkować zupełnie niespodziewanymi ubocznymi reakcjami. Kupowanie kosmetyków w krajach nie objętych regulacjami prawnymi dotyczącymi ich produkcji, nabywanie kremów na ulicznych, tymczasowych stoiskach, od prywatnych osób przez Internet, korzystanie z ofert wykonania wakacyjnego tatuażu przy pomocy henny zawsze wiąże się z ryzykiem zaaplikowania na skórę produktu, co do którego nie mamy żadnej pewności, że jest bezpieczny. W 2001 roku została wprowadzona ustawa o kosmetykach, dzięki której konsument może mieć pewność, że każdy kosmetyk wprowadzony do obrotu, używany w zwykłych lub w innych dających się przewidzieć warunkach, z uwzględnieniem jego wyglądu, oznakowania, instrukcji użycia lub innych wskazówek i informacji pochodzących od producenta, nie może zagrażać zdrowiu ludzi. Ustawa zabrania stosowania w kosmetykach komórek, tkanek lub ekstraktów pochodzących z ciała ludzkiego, składników uznanych za rakotwórcze, działających szkodliwie na rozrodczość lub mutagennych.
